Zainteresowania badawcze

Moje zainteresowania filologiczne dotyczą kilku obszarów badawczych: dialektologii, leksykografii, onomastyki przede wszystkim jednak szeroko pojętej komunikacji językowej.

Leksykografia

Językoznawstwem zainteresowałam się już w szkole średniej, przygotowałam samodzielnie pracę dyplomową na temat leksykografii polskiej. Praca miała charakter komparatystyczny, porównałam trzy największe słowniki języka polskiego: słownik Lindego, Doroszewskiego oraz Słownik Warszawski i wskazałam ich cechy wspólne oraz innowacje wprowadzane przez redaktorów kolejnych dzieł. Swoje zainteresowania leksykografią kontynuowałam pracując od 1994 roku pod kierunkiem Prof. Haliny Zgółkowej w zespole autorskim Praktycznego słownika współczesnej polszczyzny, w ciągu dziesięciu lat opracowałam około 9000 haseł. Nabyta wtedy wiedza z zakresu leksykografii, zarówno teoretyczna, jak i praktyczna, pomogła mi w realizacji innych projektów badawczych.

Dialektologia

Pierwszą dysertacją naukową, którą przygotowałam w trakcie studiów polonistycznych, była praca magisterska z zakresu dialektologii. Badania prowadziłam na terenie Wielkopolski, we wsi Obora. W trakcie badań wykorzystałam metodologię umożliwiającą określenie stopnia integracji językowej. Zbierając materiał w rodzinach wielopokoleniowych, zwróciłam uwagę na fakt, że językiem regionalnym najlepiej posługuje się pokolenie najstarsze i wychowywane przez nie pokolenie najmłodsze, że sprawne posługiwanie się gwarą zanika w trakcie edukacji szkolnej. Dlatego uznałam, że konieczne jest wprowadzenie takiego kształcenia językowego, które nie wyeliminuje kodu regionalnego, a nawet podniesie stopień znajomości gwary i rozszerzy wiedzę na temat kultury ludowej. Ten kierunek badań kontynuowałam opracowując, jako współautor, wraz z Prof. Zygmuntem Zagórskim oraz Prof. Andrzejem Sieradzkim Mały atlas językowy województwa Gorzowskiego. Już wtedy zainteresowałam się funkcjonowaniem języka w najmniejszych wspólnotach komunikatywnych – rodzinach. Te zainteresowania znalazły swoje odbicie również w kilku referatach poświęconych problemom dialektologicznym, w szczególności kodowi regionalnemu jako narzędziu komunikacji wewnątrzwspólnotowej oraz sposobowi kształcenie dzieci dwujęzycznych w szkole podstawowej.

Onomastyka

Kolejna dysertacja naukowa dotyczyła onomastyki. Zebrałam i opracowałam nazewnictwo terenowe Gniezna oraz jego najbliższych okolic. Zróżnicowanie wewnętrzne materiału pozwoliło porównać toponimię miejską z toponimią wiejską. Badania te rozszerzyłam o obserwacje socjolingwistyczne. Starałam się odpowiedzieć na kilka pytań, np.: w jaki sposób udało się w Gnieźnie zachować w pamięci mieszkańców nazewnictwo średniowieczne nienotowane w dokumentach oraz dlaczego nie zostało ono wyeliminowane przez nowsze, które w przeciwieństwie do warstwy najstarszej, częściej funkcjonowało biernie. W zasobie czynnym, zarówno w mieście, jak i jego najbliższej okolicy, funkcjonowały nazwy o motywacji nieczytelnej dla ich współczesnych użytkowników, o wyraźnie odległej genezie, które jednak zachowały się dzięki przekazowi ustnemu. Interesujące było także poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: które nazwy i dlaczego są akceptowane przez mieszkańców badanego obszaru, a które nie. Okazało się, że waloryzacja onomastyczna odwołuje się do wartości uniwersalnych - takich jak tradycja, odczytywana jest poprzez waloryzację ogólną - waloryzacja nomen appellativum przejmowana jest przez nomen proprium, a także uruchamia ocenę polityczną i pragmatyczną. Wynikiem prowadzonych badań były artykuły o tematyce onomastycznej oraz monografia: Grzybowo, Cierpięgi, Kareja…historia ukryta w nazwach. Toponimia miasta Gniezna oraz gmin Gniezno i Niechanowo.

Komunikacja

Wcześniejsze zainteresowania socjolingwistyką, pragmalingwistyką, funkcjonowaniem kodu regionalnego oraz podsystemu onomastycznego w badanych wspólnotach komunikatywnych zaowocowały rozszerzeniem moich zainteresowań badawczych. Od kilku lat interesuję się językiem postrzeganym jako narzędzie komunikacji społecznej. Zauważyłam, że konieczne, ze względu na zmiany w zakresie funkcjonowania języka polskiego, jest postawienie sobie pytania o stopień jego wewnętrznego zróżnicowania. Mam świadomość, że kompetencja komunikacyjna Polaków rośnie, rośnie także profesjonalizm języka. Wskutek determinizmu technologicznego zmienia się funkcja społeczna języka, co znajduje odzwierciedlenie w jego systemie. Interferencje kulturowe, będące skutkiem globalizacji, wpływają także na sposób komunikacji etnicznej, dlatego interesują mnie badania etnolingwistyczne oraz z zakresu antropologii językowej, które pozwolą ustalić aktualny przebieg granic kulturowych, stopień uniwersalizacji języka polskiego oraz dadzą odpowiedź na pytanie: w jakim stopniu współczesny język polski jest źródłem naszej tożsamości kulturowej.

Ważnym zadaniem jest także ustalenie normy komunikacyjnej. Społeczeństwo, którego komunikacja ograniczana była przez wieki cenzurą, nie ma wypracowanej autocenzury. Wraz ze wzrostem kompetencji komunikacyjnej poznaje moc sprawczą języka, nie dostrzega jednak skutków swoich zachowań werbalnych, co w konsekwencji doprowadziło do sytuacji, którą można nazwać anarchią komunikacyjną. W pierwszej fazie badań specjaliści z zakresu komunikacji społecznej chętnie odwoływali się do badań amerykańskich i w oparciu o nie budowali teorie, które nie były relatywizowane kulturowo. Także komunikacja medialna, odwołująca się do wzorców amerykańskich, uniwersalizuje polski przekaz, zacierając jego specyfikę, która nie tylko oparta jest na tradycji, ale wynika także z odmiennych uwarunkowań społecznych. Wynikiem moich zainteresowań oraz przemyśleń w tym zakresie jest kilka artykułów poświęconych procesom komunikacyjnym, mówiących o sposobach kategoryzacji werbalnej, wewnętrznym podziale języka, wykorzystaniu ironii w dyskursie społecznym, sposobach kreacji świata w mediach oraz wykorzystaniu języka jako narzędzia służącego budowaniu więzi społecznej. Obecnie koncentruję się na wykorzystaniu fortunnej komunikacji jako narzędziu neutralizacji agresji w środowisku szkolnym, zawodowym i rodzinnym, wyniki badań w tym zakresie zaprezentuję w kilku następnych artykułach.

Kod wspólnotowy//Językowy obraz ogrodu

By dowieść słuszności postawionych tez, że obecny podział języka jest przede wszystkim wynikiem zróżnicowania społecznego jego użytkowników, że podział funkcjonalny i stylowy odbywa się dopiero na poziomie wspólnot komunikatywnych i jest jednorodny dla wszystkich grup, że wspólnoty te choć zróżnicowane kompetencyjnie potrafią się porozumieć dzięki wypracowanemu wewnętrznie systemowi komunikacyjnemu, który odzwierciedla obowiązujący w danej wspólnocie system aksjologiczny oraz sposób postrzegania i kreowania świata, postanowiłam przyjrzeć się bliżej wspólnocie ogrodników. Wynikiem moich badań jest praca W poszukiwaniu Edenu. Językowo-kulturowy obraz współczesnego polskiego ogrodu ozdobnego. Kreacja czasu i przestrzeni. Jest to pierwsza część z cyklu, który zostanie poświęcony językowo-kulturowemu obrazowi ogrodu. Kolejny tom będzie omawiał ogród jako przestrzeń aksjologiczną.